Po wyroku TSUE w sprawie C-260/18 Dziubak z dnia 3 października 2019 r. sądy coraz częściej ustalają nieważność umów frankowych. To sprawiło, że banki głośniej zaczęły mówić o potencjalnych roszczeniach banku przeciwko kredytobiorcom na wypadek unieważnienia przez sąd umowy frankowej. Chodzi przede wszystkim o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału.
Jesteś posiadaczem kredytu frankowego? To pewnie zastanawiasz się, czy warto pozwać bank, skoro jest ryzyko, że Bank pozwie Ciebie o wynagrodzenie za kapitał, który został Ci udostępniony… Już na wstępie – uchylając rąbka tajemnicy – odpowiem Ci, że taka taktyka banku to nic innego jak próba zniechęcenia frankowiczów do występowania przeciwko bankom. Mówią, że tonący brzytwy się chwyta… Dlatego mam nadzieję, że żaden sąd nie da się zwieść argumentom banku, które nie mają przecież podstaw w przepisach prawa…
Czy bankom należy się wynagrodzenie za korzystanie z kapitału?
Na gruncie obowiązujących przepisów nie sposób znaleźć podstawę prawną umożliwiającą bankowi pozwanie frankowiczów o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kapitału.Zakres rozliczenia unieważnionej przez sąd umowy regulują przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. To oznacza, że każda ze stron winna zwrócić to, co otrzymała. Dalszych roszczeń nie ma! W konsekwencji, po stronie kredytobiorcy nie powstaje obowiązek zapłaty za korzystanie z kapitału.
Domaganie się przez bank zapłaty od kredytobiorcy za udostępniony kapitał jest również sprzeczne z celem dyrektywy 93/13 chroniącej konsumentów.
Bankom nie należy się wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kapitału, gdyż brak jest podstawy prawnej
Należy pamiętać, że przyczyną upadku umowy jest stosowanie przez bank niedozwolonych postanowień umownych. Po stwierdzeniu przez sąd, że w umowie znajdują się niedozwolone postanowienia umowne, takie zapisy umowy uznać należy za nieistniejące. Tym samym nie mogą one wywoływać żadnych skutków dla konsumenta. Skutkiem uznania przez sąd zapisów umowy za niedozwolone winno być przywrócenie sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta. Zatem kredytobiorca powinien zaleźć się w sytuacji, w której znajdowałby się gdyby w jego umowie nie było niedozwolonych postanowień umownych.
Żądanie banku jest sprzeczne z celem dyrektywy unijnej 93/13
Jednym z podstawowych celów dyrektywy, obok wyeliminowania z umowy niedozwolonych postanowień jest wprowadzenie odstraszającej sankcji dla przedsiębiorcy. Efekt odstraszający ma spowodować, że przedsiębiorca taki w przyszłości odstąpi od stosowania praktyk niedozwolonych.
Dyrektywa wprost nakłada na państwa członkowskie obowiązek stosowania wszelkich stosownych i skutecznych środków, które miałyby zapobiec posługiwaniu się nieuczciwymi postanowieniami. W konsekwencji państwa członkowskie mają tak interpretować i stosować prawo krajowe, by to pełniło funkcję prewencyjną w stosunku do przedsiębiorcy. Funkcja ta najpełniej jest realizowana, gdy dostarcza odpowiednie bodźce zniechęcające do jej naruszeń.
Nakaz ten obliguje wszystkie sądy, do udzielenia konsumentowi skutecznej ochrony, która zniechęci przedsiębiorcę stosującego abuzywne postanowienia umowne. Szeroka ochrona konsumenta ma również zniechęcić innych przedsiębiorców do stosowania niedozwolonego postanowienia umownego w przyszłości.
Ewentualne uwzględnianie przez sądy roszczeń banku o „wynagrodzenia za korzystanie z kapitału” bez wątpienia stałoby w sprzeczności z celami dyrektywy. Tymi prewencyjnymi oraz odstraszającymi.
Co na to doktryna…
Większość przedstawicieli doktryny opowiada się za brakiem podstawy prawnej dochodzenia przez bank wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Na uwagę zasługuje stanowisko Rzecznika Finansowego. Rzecznik wyraził pogląd, iż, żądanie przez bank wynagrodzenia za korzystanie z kapitału stanowi nieuczciwą praktykę rynkową. W ocenie Rzecznika zgłoszenie takiego roszczenia stanowi działanie, które wprowadza kredytobiorcę banku w błąd. Rzecznik zaważył, że banki zgłaszając swoje żądania nie wyjaśniają w sposób należyty ich podstawy prawnej. Notabene również zdaniem Rzecznika Finansowego brak jest takiej podstawy zarówno w polskim prawie, jak i unijnym.
A orzecznictwo…
Stanowisko o braku zasadności roszczeń wysuwanych przez banki, potwierdzają również sądy. W szczególności należy zwrócić uwagę na wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia z dnia 20 lutego 2020 r. (I ACa 635/19). Sąd ten jednoznacznie przesądził, że nie ma podstaw prawnych, by kredytobiorca był zobowiązany do ponoszenia jakichkolwiek kosztów za korzystanie z kapitału.
Czekamy na uchwałę sądu najwyższego
Należy też zauważyć, że problematyka rozważanego zagadnienia zostanie niedługo rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy. Pierwszy Prezes SN wystąpił z wnioskiem o rozstrzygnięcie przez skład całej Izby Cywilnej SN m.in. poruszanego w artykule zagadnienia… Posiedzenie składu pełnej Izby Cywilnej wyznaczono na dzień 13 kwietnia 2021 r., sygn. akt to: III CZP 11/21. Z pewnością uchwała ta będzie mieć decydujące znaczenie dla oceny zasadności ewentualnych roszczeń banku.
Podsumowanie
W mojej ocenie bankom nie należy się od kredytobiorcy żadne wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kapitału w razie stwierdzenia, że umowa kredytu jest nieważna. Wynika to po pierwsze z tego, że nie ma w polskich przepisach podstawy prawnej do takich żądań. Po drugie, uwzględnienie tego typu roszczenia byłoby sprzeczne z celem dyrektywy chroniącej konsumentów.
Nawet gdyby z jakiś powodów uznać, że bankom należy się wynagrodzenie za korzystanie z kapitału (pytanie, jak to obliczyć), to nie należy zapominać, że banki też korzystały z pieniędzy kredytobiorców. Dlatego też w hipotetycznej sytuacji kredytobiorcom też należałoby się wynagrodzenie od banku.
Przeczytaj też: Spłacony kredyt frankowy. Czy można założyć pozew?
Katarzyna Cimek, adwokat od spraw bankowych
zajmująca się na codzień podważaniem w sądach kredytów indeksowanych i denominowanych
